Seminar Tulisan Jawi

Persoalan Tulisan Jawi

Status tulisan jawi dalam masyarakat Melayu semakin banyak diperkatakan. Pelbagai polemik dan seminar telah diadakan; baik pada peringkat institusi dan organisasi mahupun pada skala yang lebih besar iaitu peringkat kebangsaan dan antarabangsa.

Di dalam kebanyakan wacana selalu dipersoalkan siapa sebenarnya yang bertanggungjawab meminggirkan tulisan jawi sehingga nampaknya semakin terhakis. Bukti keterhakisannya itu ialah golongan muda kini tidak tahu lagi membaca dan menulis jawi, malah akhbar bertulisan jawi Utusan Melayu terpaksa diberhentikan keluarannya kerana tiada pembeli (maknanya tiada pembaca) dan kini hanya menjadi akhbar sisipan kepada Utusan Malaysia setiap hari Isnin

Persoalan juga ditimbulkan tentang perubahan demi perubahan terhadap sistem ejaan tulisan jawi yang menyebabkan orang ramai sukar mengikutinya. Kebanyakan suara yang dilontarkan di dalam seminar cenderung untuk kembali kepada Sistem Ejaan Za’ba yang dikatakan lebih mudah dan pragmatik.

Peserta wanita bergambar dengan Prof. Dr. Mohd. Bukhari Lubis, Tuan Haji Hamdan Abdul Rahman, dan Dr. R. Irkhaas A. Samad.

Fakulti Bahasa bersama-sama dengan Fakulti Sains Sosial dan Sosial, Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI) pada 25 – 27 Ogos 2008 telah mengadakan Seminar Kebangsaan Tulisan Jawi dengan tema Memartabatkan Tulisan Jawi Ke Arah Memperkaya Ilmu. Seminar yang diadakan di Hotel Blue Wave, Shah Alam ini turut dijayakan dengan kerjasama Perpustakaan Negara Malaysia (PNM); Kementerian Pelajaran Malaysia; Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM); Kementerian Perpaduan, Kebudayaan, Kesenian dan Warisan; Kementerian Pengajian Tinggi dan Utusan Melayu (M) Berhad. Ke Bawah Kaus YTM Tengku Besar Tampin, Tunku Syed Razman ibni Tunku Syed Idrus al-Qadri telah merasmikan Seminar pada jam 10.00 pagi 25 Ogos 2008 itu.

Inilah kali pertama saya hadir di dalam majlis yang dihadiri oleh YTM Tunku Besar Tampin. Saya dapati ada kelainan dalam hal protokol dan perbahasaan dengan tokoh adat Negeri Sembilan ini. Lihat sahaja kata ’kebawah kaus’, penggunaan ’tuanku’ dan ber- ’patik’ serta kehadiran regalia mendahului perarakan masuk yang merupakan sebuah kotak berhias. (Saya tidak sempat bertanya apakah isinya kotak itu, tapi saya membuat andaian sendiri iaitu mungkinlah tepak sireh barangkali).

Sebenarnya pihak Jawatankuasa Seminar telah menjemput saya untuk membentangkan sebuah kertas kerja di Seminar tersebut. Jemputan itu bersyarat: kena membayar RM400.00 selain kos lain seperti pendaftaran, tempat menginap (yang termasuk kos makan siang, sarapan dan minum petang). Tentulah berat bagi saya sebagai seorang pesara. Tidak mengapa dikenakan bayaran pendaftaran, tetapi bayaran sebagai pembentang itu tidak dapat saya terima. Sebagai seorang pesara, saya tidak mempunyai kepentingan melalui pembentangan ini – misalnya saya tidak perlukan kenaikan pangkat, pengesahan status kerjaya atau faedah-faedah yang seumpamanya. Barangkali timbul kasihan di pihak mereka kepada saya kerana ada logiknya, dan masuklah kertas kerja saya berjudul Struktur Tulisan Jawi dalam Hukum Kanun Pahang bersaing dengan 34 kertas lain mewarnai Seminar tersebut.

Dari kiri: Haji Hamdan A. Rahman, Dato' Yaakub Isa, Prof. Kang Kyoung Seok, Puan Faridah Haji Hussin.

Menemui teman lama

Menghadiri seminar begini memang ada faedah sampingannya. Saya boleh menemui kawan-kawan lama yang mempunyai minat yang sama. Selain staf akademik UPSI yang saya kenal betul seperti Sdr A. Halim Ali, Sdr Dr. Mohd. Bukhari Lubis, Profesor Emiratus Dr. Abdullah Hassan, Sdr Taj Rijal Mohd. Romli, Prof. Dr. Adnan Nawang, Sdr Azhar Wahid. Sdr Haji Hamdan Abdul Rahman, seorang sifu tulisan jawi turut hadir, siap dengan kelakar jawanya sebagaimana biasa. Kali terakhir saya menemui beliau semasa menjadi Pensyarah Bahasa Melayu di Universiti Prince Songkhla, Pattani kira-kira enam tahun yang lalu. Tokoh sasterawan dari Singapura yang saya sentiasa sapa sebagai Cikgu Suratman Markasan turut dijemput sebagai ahli panel forum bersama-sama Haji Hamdan (wakil Malaysia), Dr. Abdul Rashid Hameyae (Pattani), Dr. R. Irkhaas A Samad (Indonesia).

Kertas kerja yang sebanyak itu dikelompokkan pula oleh Jawatankuasa kepada beberapa subjudul iaitu: Perkembangan dan Sejarah Tulisan Jawi; Peranan Tulisan Jawi dan Prospek Masa Hadapan; Teknologi dan Tulisan Jawi; Kaedah Pembelajaran dan Pengajaran Tulisan Jawi; Pendidikan Seni Khat; dan Terjemahan dalam Penyebaran Islam dan Perkembangan Bahasa.

Liku-liku meminggirkan Jawi

Kebanyakan isu tulisan jawi dahulu, dibincang dan diputuskan dalam bentuk resolusi melalui Kongres Bahasa Melayu, iaitu yang dijadikan wahana pemupukan semangat bahasa dan sastera Melayu. Lembaga Tetap Kongres bertempat di Singapura dengan anggota kerabatnya merata di seluruh Semenanjung. Berikut disusun secara kronologi resolusi tentang tulisan jawi dan beberapa Akta mengenainya:

Resolusi Kongres Persuratan Melayu I 1952: ”Bahawa Kongres Persuratan Melayu I mengambil keputusan tulisan rumi dan jawi digunakan dalam persuratan Melayu.”

Resolusi Kongres Persuratan Melayu II 1954: ”Bahawa Kongres Persuratan Melayu Se Malaya yang bersidang di Seremban pada 1 Januari 1954 ini setelah mengkaji Penyata Tulisan Jawi-Rumi yang dibentangkan oleh Jawatankuasa Penyiasat Tulisan Jawi-Rumi itu, mengambil keputusan sudah sepatutnya tulisan rumi dirasmikan bagi persuratan Melayu dengan tidak menghapuskan tulisan jawi sehingga masa akan menentukannya.”

Penyata (Pelajaran) Razak (1957): ”Kami telah menimbangkan dengan halus berkenaan dengan perkara menggunakan tulisan rumi atau jawi di dalam Bahasa Kebangsaan itu dan cadang digunakan rumi dengan syarat diadakan pelajaran jawi bagi murid-murid Islam.”

Akta Bahasa Kebangsaan (963/67): ”Tulisan bagi Bahasa Kebangsaan ialah tulisan rumi: dengan syarat bahawa ini tidak melarang penggunaan tulisan Melayu yang lebih dikenali dengan nama tulisan jawi bagi Bahasa Kebangsaan.”

Penjelasan Pejabat Peguam Negara Malaysia: ”Tidak ada percanggahan dari segi Perlembagaan menjadikan tulisan jawi sebahagian daripada pelajaran bahasa Malaysia dan memasukkan dalam sukatan pelajaran. Juga tidak ada percanggahan undang-undang bagi Kementerian (Pendidikan) menyuruh sekolah mengajar pelajaran jawi. Tetapi adalah bercanggah dengan semangat Akta Bahasa Kebangsaan 1963 memaksa penuntut-penuntut mempelajari jawi sebahagian daripada (pelajaran) Bahasa Malaysia.”

Maka jadilah: Kedudukan jawi dalam bahasa Melayu sama sahaja dengan kedudukan daging kambing di dalam nasi beriani di rumah mertua TIGA ABDUL dalam filem Tiga Abdul yang popular:
· tiada salahnya memasukkan daging kambing di dalam nasi beriani.
· tiada salahnya menyuruh khadam menghidangkan masakan beriani daging kambing.
· memaksa menantu makan daging kambing adalah bercanggah dengan semangat undang-undang Sadiq Sigaraga, bukan bercanggah dengan undang-undang itu.

Dari kiri: Kol. Abdul Hamid Awang, Haji Hamdan Abdul Rahman, Dato' Yaakub Isa dan Prof. Kang Kyoung Seok.

[Catatan: Analogi di atas adalah pemikiran Sdr Haji Hamdan Abdul Rahman sendiri yang dinyatakan dalam Seminar di Hotel Blue Wave].

Epilog

Saya cuba meneliti dan mengumpul tulisan-tulisan berupa laporan dan catatan tentang proses menentukan dua jenis tulisan ini dan bagaimana keputusan itu dicapai:

Cadangan pertama [Rasmikan tulisan rumi dengan tidak menghapuskan tulisan jawi] dibawa oleh Kesatuan Guru-Guru Melayu Singapura dan disokong oleh Asas ’50 menerima 11 undi iaitu Kesatuan Guru-Guru Melayu Singapura, Asas ’50 Negeri, 4PM Singapura, Lembaga Bahasa Melayu Kedah, Sahabat Pena, 2PMN9, Kesatuan Persekutuan Guru-Guru Melayu Semenanjung, Persatuan Sosial Singapura dan Panitia Kongres.

Cadangan kedua [Rasmikan kedua-dua tulisan jawi dan rumi] dibawa oleh LEPAS (Perak) dan disokong oleh Lembaga Bahasa Melayu Singapura menerima 7 undi iaitu LEPAS (Perak), Lembaga Bahasa Melayu Singapura, Asas Utama, Budaya, Puspa, Kesatuan Melayu Singapura dan Angkatan Tenaga Sasterawan Pahang.

Cadangan ketiga [Jangan ambil apa-apa keputusan, fikirkan lebih lanjut lagi] dibawa oleh Angkatan Penulis Melaka dan disokong oleh Kebudayaan Melayu Raya (Pulau Pinang) menerima 2 undi iaitu pencadang dan penyokongnya sendiri.

Sebenarnya sebelum Kongres Bahasa Ke-2 ini Asas ’50 pernah mencadangkan supaya tulisan rumi dirasmikan sebagai tulisan kesusasteraan Melayu dan membiarkan tulisan jawi dan Arab dalam pengajaran agama Islam. Cadangan ini disokong oleh Gabungan Pelajar Melayu Semenanjung (GPMS).

Elok juga saya catatkan di sini tentang wakil Pahang ke Kongres Bahasa Melayu Ke-2 dan yang menyokong cadangan kedua itu. Cikgu Hassan Haji Abu Bakar dan Cikgu Abdul Ghani Ali hadir ke Kongres atas nama Angkatan Tenaga Sasterawan Pahang. Tiada kajian pernah dibuat tentang organisasi penulis ini, terutama tentang keahlian dan kegiatannya. Pada masa itu Dewan Persuratan Melayu Pahang masih belum ditubuhkan. Cikgu Hassan Haji Abu Bakar memang seorang pejuang bahasa dan kuat berorganisasi. Di kebanyakan seminar tentang bahasa dan budaya kita pasti menemui beliau dan kehadirannya sentiasa dimanfaatkan dengan sumbangan aktif melalui pelbagai bentuk wacana. Beliau gemar mengumpulkan kertas kerja dan penerbitan seminar, tak kira berapa set; yang kemudiannya diagihkan kepada teman-teman yang berminat atau kepada institusi pendidikan. Sayangnya, saya tidak menemui beliau semasa Seminar Tulisan Jawi anjuran UPSI di Shah Alam baru-baru ini. Mungkin beliau uzur atau tidak terbaca maklumat tentang seminar atau kerana mendapat tahu bayaran menghadiri seminar mahal sangat! Saya pernah menemui Cikgu Hassan di Pekan Sahari Temerloh yang terkenal itu, menjual beberapa dagangan, termasuk kain batik, makanan berkhasiat dan lain-lain. Beliau pandai bercakap dan menulis bahasa Jepun. Cikgu Abdul Ghani Ali pula asal Negeri Sembilan dan seingat saya pernah berkhidmat di Ganchong. Cikgu Hassan masih hidup sekarang dan sentiasa berkelana, tetapi Cikgu Abdul Ghani khabarnya kembali ke Negeri Sembilan dan tidak diketahui keberadaannya. Kedua-duanya guru lepasan SITC.

Ucapan Terima Kasih

Semua gambar dalam artikel ini kiriman Puan Faridah Haji Hussin peserta dari SMAK Labu, Negeri Sembilan. Gambar di sebelah kiri itulah gambar beliau bersama-sama Profesor Kang Kyoung Seok. Kepada Puan Faridah, penulis Blog ini mengucapkan berbanyak-banyak terima kasih. Syukran jazilan.